lichtjaren: museumstukken

Dan Flavin: Monument for V. Tatlin (1966) | Hans Schork: Rhavett III (1989) | Olafur Eliasson: The Weather Project (2003)

De uitvinding van het elektrische licht aan het eind van de negentiende eeuw heeft onze waarneming en daarmee ons hele leven rigoureus veranderd. Er was opeens geen ondoordringbare nacht meer, de dag werd eindeloos – een nieuw tijdperk brak aan. Het duurde niet lang of ook kunstenaars zagen nieuwe mogelijkheden; stromingen als Futurisme, Constructivisme en Bauhaus hielden zich in de jaren '20 en '30 van de twintigste eeuw intensief met licht en lichteffecten bezig. In de jaren '60 kwam kunstlicht opnieuw in de belangstelling bij een nieuwe generatie kunstenaars. Amerikaanse pop artists, geïnspireerd door kleurige lichtreclames, gingen met neon aan de slag. Dan Flavin ging nog een stap verder: het licht uit zijn ogenschijnlijk eenvoudige, uit kleurige TL-buizen bestaande sculpturen vulde de hele ruimte eromheen: de beleving van zijn kunstwerken strekte zich daarmee uit tot ver buiten de fysieke objecten zelf. En ook in Europa werd steeds meer met licht(-effecten) geëxperimenteerd, zoals door Otto Piene en Heinz Mack van de Duitse kunstenaarsgroep ZERO (momenteel te bewonderen in het Stedelijk!) In de jaren '70 ging het verschillende kanten op met het artistieke gebruik van kunstlicht: kunstenaars als Bruce Nauman, Mario Merz, James Turrell en Keith Sonnier werkten ermee binnen uiteenlopende stromingen zoals Arte Povera en conceptuele kunst. Ondermeer de Duitser Hans Schork en de Nederlander Johan Van Zutphen onderzochten de optische mogelijkheden van licht (-effecten) in twee- en driedimensionale optical art-kunstwerken. Niettemin bleef kunstlicht een vrij beperkt toegepast medium.

Met de uitvinding en toenemende gebruiksvriendelijkheid van led-en laserlicht aan het begin van de 21ste eeuw, en de ongekende mogelijkheden die de digitalisering bood, ontstond er een ware new wave van lichtkunstenaars. Niet zelden hadden deze kunstenaars raakvlakken met de electronische muziek-scene. Dankzij de nieuwe technieken werden lichtkunstwerken steeds monumentaler: de IJslander Olafur Eliasson combineerde een grootschalige aanpak met een filosofische benadering en kwam zo tot één van de meest spectaculaire lichtkunstwerken ooit: The Weather Project in de Londense Turbine Hall. Anno nu is lichtkunst, en met name de interactieve variant ervan, ongekend populair: steeds meer steden zien het als een marketing tool en investeren veel geld in groots opgezette en steeds bombastischere lichtkunstfestivals, waar soms een publiek van honderdduizenden op af komt. Deze democratisering heeft met Grote Kunst meestal niet veel van doen (en het is maar de vraag hoe lang deze hype stand houdt) maar geen mens kan nog ontkennen dat lichtkunst als een volwaardige stroming op de kunstkaart is komen te staan.

Tot zover dit stukje (licht-)kunstgeschiedenis. Toen wij in 2001 ons eerste Polderlicht-project organiseerden in het Polderweggebied te Amsterdam-Oost (nu een zielloos winkelcentrum) hadden we van de meeste hierboven genoemde namen nog nooit gehoord. In de bijna vijftien jaar die sindsdien zijn verstreken hebben we onze kennis enigszins weten bij te spijkeren, niet in het minst dankzij de kennismaking met het Eindhovense Centrum Kunstlicht In De Kunst (KLIK), Neêrlands enige echte lichtkunstmuseum ever, dat enkele jaren geleden jammer genoeg is opgeheven wegbezuinigd. In het museum troffen we esthetische, spannende, decoratieve en ook gewoon leuke lichtkunstobjecten van ons volkomen onbekende kunstenaars, en waarschijnlijk zijn we daar en toen begonnen met terugkijken naar wat er zoals aan lichtkunst was gemaakt vóórdat we ons er zelf tegenaan gingen bemoeien. Wie ons enigszins heeft gevolgd weet dat we in de laatste paar jaar enkele keren stukken uit de (gelukkig behouden gebleven!) collectie van Centrum KLIK deze kant op hebben gehaald. Dat gaan we nu weer doen, en wel in het kader van ons project Lichtjaren in het Kunstfort te Vijfhuizen. De helft van dit project bestaat uit museumstukken, de andere helft uit (veelal monumentalere) lichtinstallaties van kunstenaars die ze zelf komen plaatsen. En mogen we alvast een geheimpje verklappen? Het wordt mooi!

Lichtjaren | Kunstfort te Vijfhuizen, Fortwachter 1, Vijfhuizen | van 4 oktober t/m 6 december